Breukzalf, wondermiddel of kwakzalverij? deel 2

Breukzalf, was het inderdaad een wondermiddel of kwakzalverij? Om hier een antwoord op te krijgen was nader onderzoek nodig.
Bij het zoeken in de geweldige verzameling oude kranten op Delpher.nl bleek al snel dat het twintigtal advertenties waar de brief van Antonius van Teeffelen in stond, niet de enige waren. Van mei 1896 tot mei 1907 stonden meer dan 1250 advertenties in kranten in het hele land; vaak met brieven van andere tevreden gebruikers. Een zoektocht naar de breukzalf op Google leverde alleen de website van de Vereniging tegen de Kwakzalverij op. Dit is een Nederlandse vereniging die de bestrijding van de kwakzalverij op geneeskundig, farmaceutisch en aanverwant gebied ten doel stelt. De vereniging werd op 1 januari 1881 opgericht en is daardoor de oudste sceptische organisatie ter wereld.

In haar maandblad voerde deze vereniging een hevige strijd tegen het gebruik van de breukzalf.
In het november nummer van 1896 werd aangekondigd dat de samenstelling van de zalf nog onderzocht werd, maar dat er op dat moment al voldoende reden was om tegen het gebruik van het middel te waarschuwen.
In het december nummer was vervolgens de hele voorpagina aan het product gewijd. Hun conclusie was duidelijk: alleen al om het feit dat een breuk nooit door medicijnen te genezen is, is het kwakzalverij! "Evenmin als het gat in een plank zal dicht groeien door een smeerseltje, evenmin kan de abnormale opening in den spierwand van den buik weder gesloten worden door zalf te smeren op de huid die haar bedekt."
Maar dat is niet het enige probleem dat men heeft met dit middel. Nadat de samenstelling scheikundig is onderzocht, blijkt het uit niets anders te bestaan dan terpentijn, was en vet. "Andere stoffen, speciaal z.g. geneeskrachtige, werden niet aangetroffen."

Klik op de afbeelding voor een vergroting

Totale waarde nog geen 10 cent, terwijl voor een potje een rijksdaalder moet worden betaald. In april 1898 stijgt de kostprijs nog eens met 50 cent naar maar liefst f 3,00 per potje van 40 gram.
Dit alles is pure oplichting volgens de vereniging, maar erger nog is het gevaar dat er aan kleeft. Omdat men vertrouwen stelt in het waardeloze medicijn is de kans groot dat er verder geen echte geneeskundige hulp wordt ingeroepen. "Bij elke breuk voorkomt een spoedige, doelmatige behandeling meestal alle bezwaren voor den lijder; zelfs daar, waar een operatie mocht noodig zijn, is deze bij den tegenwoordigen stand der wetenschap, volstrekt niet te vreezen en heeft zij reeds de grootste diensten bewezen. Wanneer men echter zelf gaat dokteren en, door het gebruik van nietsgevende middeltjes, als een breukzalf, den goeden tijd voor een juiste behandeling laat voorbij gaan, dan kan of liever zal dit, in de meeste gevallen, de schromelijkste gevolgen na zich sleepen."

Nadat in het maandblad de samenstelling van de breukzalf was beschreven, verschenen er allerlei nieuwe merken breukzalf op de markt, wat de heer Reimanns er weer toebracht om een waarschuwing aan zijn advertenties toe te voegen. Hij waarschuwde: "Men hoede zich dus en wachte zich voor bittere teleurstelling!" Een zin die volgens de Vereniging tegen de Kwakzalverij wel onder al zijn advertenties had mogen staan.

De Maasbode, 16 juli 1899

Hoewel de Vereniging tegen de Kwakzalverij bij de overheid bleef aandringen op betere wetgeving om dit soort malafide praktijken aan te pakken, leek het praten tegen dovemansoren. In het weekblad De bazuin van 19 maart 1897 stond zelfs een berichtje dat zelfs in "den Nederlandschen Staats-almanak" een paginagrote advertentie van Beck's Breukzalf stond.

In 1901 wordt de breukzalf ook in het Pharmaceutisch Weekblad genoemd als kwakzalverij en wordt er een oproep gedaan voor betere wetgeving.
In 1907 komen we de breukzalf van pastoor Beck tegen in de derde druk van Winkler Prins' Geïllustreerde Encyclopaedie. In het zevende deel wordt het genoemd bij het onderwerp "Geheimmiddelen". Dit zijn geneesmiddelen die met geheimhouding van afkomst of samenstelling verkocht worden; vaak omdat het kwakzalverij betreft.

Breukzalf, wondermiddel of kwakzalverij? Het bovenstaande maakt wel duidelijk dat het kwakzalverij was, maar toch schreef Antonius van Teeffelen, evenals honderden andere tevreden gebruikers, een brief over zijn volkomen genezing. Ging het hier misschien om het placebo-effect? Het zal niet meer te achterhalen zijn. Antonius kunnen we het in ieder geval niet meer vragen.